Urząd Gminy Łysomice

• Turystyka  /  
• Najważniejsze zabytki  /  

NAJWAŻNIEJSZE ZABYTKI GMINY ŁYSOMICE

PAPOWO TORUŃSKIE

Świątynia została zbudowana około 1300r., jednak po raz pierwszy zanotowana w 1445 r. Poddana gruntownej odnowie w 1882r., kolejne remonty przeprowadzono w latach: 1968, 1989 (prezbiterium), 1993/1994 (dach). W latach 1906-1907 wzniesiono nawę boczną od strony północnej oraz 29-metrową wieżę dzwonniczą.

Kościół wybudowany został w stylu gotyckim z wieżą neogotycką. Budowla murowana z cegły, składa się z nawy i wydzielonego prezbiterium, do którego od północy przylega zakrystia. Przy wschodnim przęśle do boku zachodniego i północnego dostawione kruchty. Od strony północnej przy dwóch pozostałych przęsłach znajduje się nawa boczna, w przedłużeniu której od zachodu przylega kwadratowa wieża. Otwory okienne i wejściowe zamknięte łukiem ostrym. Bogato profilowany portal zdobi wejście do kruchty północnej. Nad korpusem i prezbiterium dach osobny dwuspadowy, nad kruchtą i nawą boczną pulpitowy, nad wieżą namiotowy.

W kościele przeważa wyposażenie z XVIIIw.: późnobarokowy ołtarz główny z 1720r. z rzeźbami dwóch świętych biskupów, dwóch aniołów w górnej kondygnacji i Boga Ojca w zwieńczeniu, w centrum obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz rokokowy ołtarz boczny lewy z drugiej połowy XVIIIw., barokowa ambona z około 1720r., barokowa chrzcielnica z pierwszej połowy XVIIIw., stalle i konfesjonał z 1794r.
Z XVIIw. pochodzi skarbona i barokowy ołtarz boczny prawy z fragmentami późnobarokowymi i rokokowymi, przekształcony w XIXw. W górnej części ołtarza późnogotyckie popiersie św. Barbary i niezidentyfikowanej dziewicy z około 1500r.

Na uwagę zasługują: barokowa monstrancja promienista ufundowana w 1694r. sześć lichtarzy mosiężnych z XVIIw. oraz gotycki dzwon z XVw.

Na przykościelnym cmentarzu znajdują się groby Donimirskich, właścicieli Łysomic oraz Czarlińskich, właścicieli Zakrzewka.

LULKOWO 

Pałac wzniesiony został pod koniec XIX wieku przez rodzinę Weinschenka razem z kompleksem spichrzów i czworaków. Po kilku latach od budowy pałacu, zadłużony majątek w Lulkowie nabywa Królewska Komisja Osiedleńcza dla Prus Zachodnich i dokonuje parcelacji.

Z założenia, które składało się z pałacu i otaczającego go parku oraz zespołu zabudowań gospodarczych od strony zachodniej zachowały się: murowany pałac z parkiem krajobrazowym o zachowanym układzie przestrzennym z przetrzebionym drzewostanem, pozostałości murowanego ogrodzenia przy północnej granicy ogrodzenia założenia i bramy.

W okresie powojennym do roku 1999 w pałacu mieściła się szkoła. W dawnej sali balowej mieści się kaplica rzymsko-katolicka pod wezwaniem Chrystusa Króla Wszechmogącego. Poświęcona została w r. 1948 i czynna jest do chwili obecnej.

Kaplica wydzielona jest z dworu jako jednokondygnacyjna, odrębna bryła. Jej wnętrze urozmaicono sztukateriami na suficie i oryginalnymi boazeriami płycinowymi na ścianach. W elewacji frontowej zauważalne są trzy osie z prostokątnym otworem wejściowym na osi ujętym w pilastry. Zwieńczona jest attyką. Elewacje boczne są pięcioosiowe z prostokątnymi otworami okiennymi w trzech osiach centralnych jednej ściany, w skrajnych zlokalizowane są prostokątne płyciny.

LIPNICZKI

W centralnej części wsi usytuowany jest pałac o cechach klasycystycznych, murowany z cegły na podmurówce kamiennej oraz park krajobrazowy z drugiej połowy XIX wieku. Obecna forma obiektu wskazuje na to, że został zbudowany na początku XIX wieku, jednak brak dokumentów potwierdzających to jednoznacznie.

Pałac zachował pierwotny układ wnętrz, jednakże wprowadzone nowe ścianki działowe w czasie adaptacji na mieszkania i biura. Wtedy też usunięto pozostałości sztukatorskiego wystroju wnętrz. Z dawnego wyposażenia zachowano okno doświetlające klatkę schodową. Bryła pałacu złożona jest z dwóch zróżnicowanych budynków.

Zachowana elewacja podzielona jest na kondygnacje przez wprowadzenie wysokiego cokołu oraz obiegającego pałac dookoła gzymsu. Na bardzo wysokim poziomie postawił Lipniczki Tadeusz Kentzer, czego dowodem były liczne fachowe wycieczki, zwiedzające jedno z najlepszych na Pomorzu wzorcowych gospodarstw. T.Kentzer przejął majątek Lipniczki zaraz po zakończeniu I wojny światowej z rąk niemieckich.

We wrześniu 1939 r. zajęły go władze niemieckie. Tadeusz Kentzer został aresztowany wraz z dwoma synami. W 1940r. został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Oranienburgu-Sachsenhausen. W 1945r. dobra w Lipniczkach zostały rozparcelowane, a 1953r. utworzono Rolnicza Spółdzielnię Produkcyjną Papowo Toruńskie z siedzibą w Lipniczkach. Aktualnie pałac z zewnątrz został wyremontowany, natomiast park przylegający od strony południowej do Strugi Toruńskiej, jest zaniedbany.

W parku znajduje się 11 gatunków drzew w tym rzadkości: choinka kanadyjska i sosna wejmutka.

GOSTKOWO

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1445 roku. Zbudowany został na przełomie XIII i XIV w. Według tradycji przebudowany w XIV w. z fundacji Kamińskich-Czerny. W 1841 r. gruntownie odnowiony. W 1928 r. dobudowano wieżę i wyposażono kościół w drewniany strop.Kościół pobudowany w stylu gotyckim, jednak gruntowna przebudowa częściowo zatarła cechy tego stylu. Nawa główna zbudowana z kamienia polnego z górnymi partiami murów i skarpami ceglanymi. Prezbiterium murowane z cegły, zakrystia ceglana o układzie gotyckim. Wydłużone prezbiterium zamknięte ścianą prostą z zakrystią od północy. Do północnego boku nawy przylega kruchta boczna, a od zachodu kwadratowa, czterokondygnacyjna neogotycka wieża. Otwory okienne w prezbiterium ostrołukowe. Elewacja wschodnia korpusu zwieńczona trójkątnym szczytem prawdopodobnie XIX-wiecznym. Dach nad korpusem i prezbiterium osobny, dwuspadowy, nad zakrystią i kruchtą pulpitowy, nad wieżą namiotowy.W kościele przeważa wystrój barokowy, niemniej bogato reprezentowane są gotyckie dzieła sztuki, do których zalicza się: umieszczoną w ołtarzu głównym rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem z około 1420 r. w typie Pięknych Madonn, ulokowana na belce tęczowej Grupa Ukrzyżowania z figurami Chrystusa, Marii i św. Jana z około połowy XIV w. i Marii Magdaleny z około połowy XV w., rzeźbę św. Jacka z drugiej połowy XV w., rzeźbę św. Otylii z przełomu XV/XVI w. oraz późnogotycki spiżowy dzwon z 1511 r.Wśród wyposażenia renesansowego na uwagę zasługują dwie rzeźby zakonników z połowy XVI wieku, późnorenesansowe tabernakulum z początku XVII w., wczesnorenesansowy dzwon z 1570 r. wykonany przez Łukasza Kriegera z Torunia, płyta nagrobna Feliksa Kamińskiego z 1583 r. oraz drewniana skarbona okuta z XVII w.Pozostałe elementy wystroju kościoła pochodzą z XVIII i XIX w.: wczesnobarokowy ołtarz główny z początku XVIII w. z barokowym obrazem pogrzebowym z przedstawieniem Ukrzyżowania, ołtarze boczne- barokowy z pierwszej połowy XVIII w. i regencyjny z około 1730 r. z rokokowymi rzeźbami z drugiej połowy XVIII w., barokowa chrzcielnica z pierwszej połowy XVIII w., późnobarokowy feretron z przedstawieniem NMP Niepokalanie Poczętej i św. Barbary, barokowe figury aniołów z belki tęczowej z połowy XVIII w., klasycystyczne stalle wykonane w drugiej połowie XVIII w. Z zabytków złotnictwa wymienić należy barokową monstrancję promienistą ufundowaną w 1683 r., rokokowy kielich mszalny z około 1761 r.

O godzinie 12.00 i 24.00 można usłyszeć hejnał parafialny.

TURZNO

Dwuskrzydłowy pałac: starsze skrzydło pochodzi z początku XIX w., młodsze z początków XX w. Obecnie w pałacu mieści się Szkoła Podstawowa oraz gimnazjum. Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym z połowy XIX wieku. Wart odnotowania jest fakt, iż w pałacu dwukrotnie przebywał Fryderyk Chopin (w roku 1825).

TYLICE

Zespoł dworsko-parkwoy w Tylicach o powierzchnii 2,20 ha jest pozostałością po dawnym parku krajobrazowym z połowy XIX wieku. Dworek z miniparkiem położony jest po wschodniej stronie drogi prowadzącej do Zakrzewka. Front z wejściem do dworku jest zwrócony ku południowi.

W 1909 roku dworek posiadał od wschodu niewielką dobudówkę, która prawdopodobnie spełniała  funkcję rządówki.

Dwór został wzniesiony w trzeciej ćwierci XIXw. Na mapie pochodzącej z 1909r. wokół pałacu zaznaczony jest park, staw i zabudowania folwarczne otoczone fosą. Wyspa połączona była z brzegiem stawu drewnianym mostkiem od strony dworu.
W wyniku przeprowadzonych w latach 80-tych prac remontowych rozebrano piece kaflowe, podzielono przedsionek ścianką działową, zamalowano malowidła herbowe zdobiące sufit reprezentacyjnego holu, wymieniono pokrycie dachu na eternit falisty, przebudowano północne schody ogrodowe, zniszczone zostały detale architektoniczne. 

Właścicielami Tylic byli: od 1896r. Bolesław Donimirski, od 1911r. Jan Buczkowski, od 1925r. wdowa Anastazja Buczkowska z trojgiem dzieci, dwa lata później jedynym właścicielem majątku zostaje Zdzisław Buczkowski. W czasie okupacji hitlerowskiej właściciel Tylic ginie w Oświęcimiu. W 1942r. majątek przejmuje III Rzesza Niemiecka. Po II wojnie światowej obszar dworski przechodzi na własność Skarbu Państwa Polskiego, a użytkuje Państwowe Gospodarstwo Rolne w Sławkowie. Na początku lat 90-tych ubiegłego wieku Agencja Własności Rolnej dokonuje podziału majątku, którego część obejmująca m.in. dwór i zabudowania folwarczne należą do Piotra Czajkowskiego.

ŚWIERCZYNKI

Gotycki kościół w Świerczynkach wzniesiono na przełomie XIII/XIV wieku, jednak pierwsza wzmianka pochodzi z 1445 roku.Wybudowany został w dolnej części z głazów narzutowych, a w pozostałej, do 2/3 dzisiejszej jego wysokości, z cegły. Korpus świątyni jest dwuprzęsłowy z wbudowaną od zachodu kwadratową wieżą. Od wschodu zamyka ją trójboczne prezbiterium, do którego od północy przylega kruchta i dobudowana w 1914 roku zakrystia. Główne okna zamknięte są półkoliście. Budowla posiada dachy siodłowe pokryte dachówką, na zakrystii trójspadowy, a na wieży namiotowy zwieńczony chorągiewką z datą 1914 rok.

Kościół uległ częściowo zniszczeniu podczas wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim (1454-1466). W XVII wieku dokonano jego większej przebudowy. Wielokrotnie też odnawiano miedzy innymi w pierwszej połowie XIX wieku i w 1914 roku.

Wnętrze świątyni zdominowane jest wystrojem z końca XVII wieku i z XVIII wieku, rzadziej reprezentowane są gotyckie i późnogotyckie elementy wyposażenia: ołtarz główny barokowy z 1696 roku z rzeźbami ś.ś. Jana Nepomucena i Kazimierza Królewicza, Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w górnej kondygnacji oraz Chrystusa Salwatora w zwieńczeniu, w polu środkowym rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem na półksiężycu unoszonym przez aniołki, późnogotycka z końca XV wieku obita srebrnymi blachami na przełomie XVII/XVIII wieku, dwa ołtarze boczne barokowe z końca XVII wieku, ambona barokowa z przełomu XVII/XVIII wieku, z tego samego okresu chrzcielnica, para barokowych stall z końca XVII wieku połączonych z konfesjonałami ozdobione dekoracją malarską. Na uwagę zasługuje rzeźba Pieta z około 1370-1380 roku i dzwon odlany w 1774 roku.

ŁYSOMICE
 

Zespół dworsko-parkowy jest pozostałością po dawnych, nieudokumentowanych założeniach parkowych w stylu angielskim. Na jego terenie, oprócz okazów drzewostanu datowanego na połowę XIXw., znajduje się dwór. Pierwotnie parterowy przebudowany został w 1971r. Nadbudowano piętro dokonując przy tej okazji całkowitej zmiany tylnej elewacji budynku.
 

Na podstawie map topograficznych z 1892r. i 1938r. można wysunąć wniosek, że zabudowa obszaru dworskiego i granice parku pozostały bez zmian. Budowę murowanego dworu w Łysomicach rozpoczął Edward Donimirski, który objął zakupiony przez ojca majątek w 1867r. Po śmierci Edwarda w 1907r. dobra łysomickie odziedziczyła wdowa Helena Donimirska, a od 1913r. jako właściciel Łysomic figuruje Jan Donimirski, który pełnił wiele zaszczytnych urzędów, np. szambelana papieskiego. Odznaczony został Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Medalem Niepodległości. 

Po wybuchu II wojny światowej Jan Donimirski został aresztowany i osadzony w forcie VII, zginął w lesie Barbarka.
 

Kilkanaście lat temu ujawniona została sensacyjna wiadomość o dłuższym pobycie i kilku koncertach w Łysomicach znakomitego polskiego pianisty, kompozytora i wybitnego polityka - Ignacego Jana Paderwskiego. 

W zachowanej księdze gości dworu łysomickiego można odczytać podpisy znanych postaci tamtego okresu od wojewody pomorskiego, starosty toruńskiego, biskupów chełmińskich do znanych artystów m.in. Juliana Fałata.

Obecnie pałac jest w posiadaniu Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa.

OSTASZEWO 

PAŁAC w OSTASZEWIE 

Zachowane do czasów współczesnych budynki o wartościach zabytkowych to pałac wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku wraz z częścią zabudowań folwarcznych oraz kaplica z początku XX wieku. Pałac otacza park datowany na podstawie zachowanego drzewostanu. Czas założenia parku określa się na drugą połowę XIX stulecia. Najbliższe otoczenie parku tworzy nowa kompozycja zieleni. 

W czasie pierwszej wojny światowej dziedzicem majątku był Herman Wagner. W jego posiadaniu był do czasu okupacji hitlerowskiej, do 1942 roku. Następnie wyznaczano tutaj rządców. Po wyzwoleniu w 1945 roku z majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. Obecnie właścicielem pałacu jest Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, która dzierżawi obiekt państwu Marii i Jerzemu Namowicz.